నగదు నిల్వల నిష్పత్తి (CRR) అనేది వాణిజ్య బ్యాంకులచే రిజర్వ్‌గా ఉంచబడిన మొత్తం డిపాజిట్‌లో ఒక నిర్దిష్ట భాగం. ఇది భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ (RBI) చే తప్పనిసరి చేయబడింది . ఈ నిర్దిష్ట మొత్తం నగదు లేదా నగదు రూపంలో రిజర్వ్‌గా ఉంచబడుతుంది, ఇది బ్యాంక్ ఖజానాలో నిల్వ చేయబడుతుంది లేదా RBIకి పంపబడుతుంది. CRR బ్యాంకుల వద్ద డబ్బు అయిపోకుండా చూస్తుంది.
భారతదేశంలో నగదు నిల్వల నిష్పత్తిని ద్రవ్య విధాన కమిటీ (MPC) ఆవర్తన ద్రవ్య మరియు క్రెడిట్ విధానం ప్రకారం నిర్ణయిస్తుంది. CRR తక్కువగా ఉన్నట్లయితే, బ్యాంకుతో ద్రవ్యత పెరుగుతుంది. అధిక CRR ఆర్థిక వ్యవస్థపై ప్రతికూల ప్రభావాన్ని సృష్టిస్తుం. రుణం ఇవ్వదగిన నిధుల లభ్యతను కూడా తగ్గిస్తుంది. ఫలితంగా, ఇది పెట్టుబడిని నెమ్మదిస్తుంది. ఆర్థిక వ్యవస్థలో డబ్బు సరఫరాను తగ్గిస్తుంది.

CRR యొక్క ప్రాముఖ్యత
  • CRR దేశంలో ద్రవ్య సరఫరా, ద్రవ్యోల్బణం స్థాయిలని నియంత్రిస్తుంది.
  • CRR రిజర్వ్ చేయబడిన మొత్తానికి భద్రతను నిర్ధారిస్తుంది, ఎందుకంటే బ్యాంక్ డిపాజిట్ యొక్క నిర్దిష్ట మొత్తం రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియాలో నిల్వ చేయబడుతుంది, ఇది కస్టమర్ల అవసరాన్ని బట్టి సులభంగా అందుబాటులో ఉంటుంది.
  • అధిక ద్రవ్యోల్బణం సమయంలో CRR కూడా ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తుంది. అధిక ద్రవ్యోల్బణం సమయంలో, బ్యాంకుల వద్ద అందుబాటులో ఉన్న డబ్బు మొత్తాన్ని తగ్గించడానికి భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ CRR రేటును పెంచుతుంది. ఇది ఆర్థిక వ్యవస్థలో అదనపు ధన ప్రవాహాన్ని తగ్గిస్తుంది.
  • నిధుల అవసరం సమయంలో, పెట్టుబడి కోసం వివిధ వ్యాపారాలు, పరిశ్రమలకు రుణాలు అందించడంలో బ్యాంకులకు సహాయం చేయడానికి ప్రభుత్వం CRR రేటును తగ్గించవచ్చు. CRR యొక్క తక్కువ రేటు కూడా ఆర్థిక వ్యవస్థ వృద్ధి రేటును పెంచుతుంది.

రెపో రేటు 
రెపో రేటును వాణిజ్య బ్యాంకులకు రుణాలు ఇచ్చే సమయంలో భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ వసూలు చేసే వడ్డీ మొత్తంగా నిర్వచించవచ్చు. 'రెపో' అనే పదానికి సాంకేతికంగా అర్థం 'తిరిగి కొనుగోలు చేసే ఎంపిక' లేదా 'తిరిగి కొనుగోలు ఒప్పందం'. రెండు పార్టీలు తిరిగి కొనుగోలు చేసే ఒప్పందంపై సంతకం చేయాల్సి ఉంటుంది, ఇది ముందుగా నిర్ణయించిన ధర వద్ద నిర్దిష్ట తేదీలో సెక్యూరిటీలను తిరిగి కొనుగోలు చేయడం గురించి తెలియజేస్తుంది. భారతదేశంలో రెపో రేటు రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియాచే నియంత్రించబడుతుంది.
రెపో రేట్లలో ఏవైనా మార్పులు నేరుగా ఆర్థిక వ్యవస్థపై ప్రభావం చూపుతాయి. రెపో రేట్ల తగ్గింపు దేశ వృద్ధి, ఆర్థికాభివృద్ధిని మెరుగుపరచడంలో సహాయపడుతుంది. రెపో రేటులో తగ్గుదల రిటైల్ రుణ గ్రహీతలకు ప్రయోజనకరంగా ఉండే బ్యాంకులు తమ రుణ రేటును తగ్గించడానికి దారి తీస్తుంది.

రివర్స్ రెపో రేటు
రివర్స్ రెపో రేటు అనేది వాణిజ్య బ్యాంకుల నుండి డబ్బు తీసుకునేటప్పుడు భారతీయ రిజర్వ్ బ్యాంక్ అందించే వడ్డీ రేటు. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, రివర్స్ రెపో అనేది భారతదేశంలోని వాణిజ్య బ్యాంకులు తమ అదనపు డబ్బును స్వల్పకాలిక కాలానికి RBI వద్ద ఉంచడానికి వసూలు చేసే రేటు అని చెప్పవచ్చు. రివర్స్ రెపో రేటు అనేది దేశంలో ద్రవ్య సరఫరాను నియంత్రించే ద్రవ్య విధానం యొక్క ముఖ్యమైన సాధనం.

రెపో లావాదేవీ యొక్క భాగాలు
ఆర్థిక వ్యవస్థ ఒత్తిడిని నివారించడం:  రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా ద్రవ్యోల్బణంపై ఆధారపడి రెపో రేటును పెంచవచ్చు లేదా తగ్గించి తద్వారా దేశ ఆర్థిక వ్యవస్థను నియంత్రించవచ్చు.
స్వల్పకాలిక రుణాలు : బ్యాంకులు తమ డిపాజిట్ చేసిన సెక్యూరిటీలను ముందుగా నిర్ణయించిన ధరకు తిరిగి కొనుగోలు చేస్తే, ఆర్‌బిఐ స్వల్ప కాలానికి వాణిజ్య బ్యాంకులకు రుణం ఇవ్వగలదు.
కొలేటరల్స్ & సెక్యూరిటీలు: బంగారం మరియు బాండ్ల రూపంలోని పూచీకత్తులను కూడా RBI ఆమోదించింది.
లిక్విడిటీ:  లిక్విడిటీని నిర్వహించడానికి బ్యాంకులు RBI నుండి తీసుకున్న నిధులను ముందుజాగ్రత్త చర్యగా ఉంచుతారు.