రిట్ అంటే ఒక ఉత్తర్వు. ఒక అధికారం ద్వారా జారీ చేయబడిన ఆదేశాన్ని దేనినైనా రిట్ అంటారు. భారత రాజ్యాంగంలోని భాగము-3లో పొందుపరచబడిన ప్రాథమిక హక్కుల అమలు కోసం అధికరణ 32 ద్వారా సుప్రీంకోర్టుకు మరియు అధికరణ 226 ద్వారా హైకోర్టుకు భారత రాజ్యాంగం అధికారం కల్పించింది.
రిట్లు మొత్తం 5 రకాలు.
1. హెబియస్ కార్పస్,
2. మాండమస్,
3. సెర్షియరీ,
4. ప్రోహిబిషన్
5. కోవారెంటో.
1. హేబియస్ కార్పస్
హేబియస్ కార్పస్ అనే లాటిన్ పదానికి అర్థం "శరీరాన్ని కలిగి ఉండడం"(వ్యక్తి హాజరు). జైలులో లేదా వ్యక్తిగత కస్టడీలో ఉన్నా 24 గంటలలోపు మేజిస్ట్రేట్ ముందు హాజరుపరచని, నిర్బంధించబడిన లేదా జైలులో ఉన్న వ్యక్తిని కోర్టు ముందు హాజరుపరచడానికి ఈ రిట్ జారీ చేయబడుతుంది. ఒకవేళ అటువంటి నిర్బంధం చట్టవిరుద్ధమని తేలితే ఆ వ్యక్తిని విడుదల చేయడం జరుగుతుంది. ఈ రిట్ యొక్క ఉద్దేశ్యం తప్పు చేసిన వ్యక్తిని శిక్షించడం కాదు, చట్టవిరుద్ధంగా నిర్బంధించబడిన వ్యక్తిని విడుదల చేయడం మాత్రమే.
ఆర్టికల్ 21 (జీవితానికి మరియు వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛకు రక్షణ) ఎమర్జెన్సీ ప్రకటన సమయంలో కూడా నిలిపివేయబడదు. ఒక వ్యక్తి యొక్క వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛను కాపాడటానికి హెబియస్ కార్పస్ చాలా విలువైన రిట్గా చెబుతారు. ప్రాథమిక హక్కులను ఉల్లంఘించిన సందర్భంలో సుప్రీంకోర్టు రాష్ట్రానికి వ్యతిరేకంగా మాత్రమే హెబియస్ కార్పస్ రిట్ను జారీ చేయగలదు, అయితే ఇతర వ్యక్తులను చట్టవిరుద్ధంగా లేదా ఏకపక్షంగా నిర్బంధించిన ప్రైవేట్ వ్యక్తులపై కూడా హైకోర్టు ఈ రిట్లు జారీ చేసే అధికారం కలిగి ఉంటుంది. ఒక వ్యక్తిని నిర్బంధించినపుడు ఆ వ్యక్తి తరపున లేదా నిర్బంధంలో ఉన్న వ్యక్తి తరపున ఎవరైనా హెబియస్ కార్పస్ ను దాఖలు చేయవచ్చు.
2. మాండమస్
మాండమస్ అనే లాటిన్ పదం అర్థం “ఆదేశం”. ఇది చట్టబద్ధంగా వ్యవహరించడానికి మరియు చట్టవిరుద్ధమైన చర్యలకు దూరంగా ఉండటానికి ఆదేశం రూపంలో ఇచ్చే న్యాయపరమైన పరిష్కారం. ఏదైనా ప్రభుత్వం, కోర్టు, కార్పొరేషన్ లేదా ట్రిబ్యునల్ లేదా పబ్లిక్ అథారిటీ చట్టబద్ధమైన విధిని నిర్వర్తించవలసిన సమయంలో నిర్వర్తించడం విఫలమైనప్పుడు ఈ రిట్ సుప్రీంకోర్టు లేదా హైకోర్టు ద్వారా జారీ చేయబడుతుంది.
ఏదైనా ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు లేదా చట్టం ద్వారా ఒక వ్యక్తి యొక్క ప్రాథమిక హక్కును ఉల్లంఘించినట్లు ఆరోపించబడినప్పుడు దానిని అమలు చేయడానికి సుప్రీంకోర్టు ఒక మాండమస్ రిట్ను జారీ చేయవచ్చు. ఒక అధికారి తన రాజ్యాంగ మరియు చట్టపరమైన అధికారాలను వినియోగించుకోమని, రాజ్యాంగం ద్వారా తనపై విధించిన విధులను నిర్వర్తించమని ఏ వ్యక్తినైనా బలవంతం చేయడానికి, న్యాయ అధికారాన్ని దాని అధికార పరిధిని అమలు చేయమని ప్రభుత్వాన్ని ఆదేశించాలని హైకోర్టులు ఈ రిట్ జారీ చేయవచ్చు. ఏ రాజ్యాంగ విరుద్ధమైన చట్టాన్ని అమలు చేయకూడదు.
3. సెర్షియోరారి
సెర్షియోరారి అనే లాటిన్ పదానికి 'సమాచారం ఇవ్వడం' అని అర్థం. 'సెర్షియోరారీ' అనేది వ్యక్తిగతంగా పనిచేసే న్యాయపరమైన ఉత్తర్వుగా నిర్వచించవచ్చు. రాజ్యాంగ సంస్థలు, కార్పొరేషన్ వంటి చట్టబద్ధమైన సంస్థలు, కంపెనీలు, సహకార సంఘాలు, ప్రైవేట్ సంస్థలు, రికార్డులు అవసరమయ్యే వ్యక్తికి వ్యతిరేకంగా ఈ రిట్జరీ చేయబడుతుంది. ఏదైనా చర్య కోర్టుచే ధృవీకరించబడాలి మరియు చట్టం ప్రకారం వ్యవహరించాలి.
సెర్షియోరారి రిట్ జారీ చేయబడిన దాని ఆధారంగా వివిధ కారణాలు ఉన్నాయి:
* అధికార పరిధి లేకపోవడం
* అధిక అధికార పరిధి.
* అధికార పరిధి దుర్వినియోగం.
* సహజ న్యాయ సూత్రాల ఉల్లంఘన.
* రికార్డు యొక్క ముఖంపై స్పష్టంగా కనిపించే చట్టం యొక్క లోపం
4. ప్రోహిబిషన్
ప్రోహిబిషన్ అంటే “నిషేధించడం లేదా ఆపడం” అని అర్థం. దీనినే “స్టే ఆర్డర్" అని కూడా పిలుస్తారు. దిగువ న్యాయస్థానం లేదా పాక్షిక -న్యాయసంబంధ సంస్థ తనకు ఇవ్వబడిన అధికారాలను ఉల్లంఘించడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు సుప్రీంకోర్టు లేదా ఏదైనా హైకోర్టు ద్వారా ఈ రిట్ జారీ చేయబడుతుంది. ఒక నిర్దిష్ట కేసులో తదుపరి విచారణను కొనసాగించడాన్ని నిషేధిస్తుంది.
భారతదేశంలో సాధారణంగా ఏకపక్ష పరిపాలనా చర్యల నుండి వ్యక్తిని రక్షించడానికి ఈ నిషేధం జారీ చేయబడుతుంది. ప్రోహిబిషన్ అనేది కార్యనిర్వాహక విధులను నిర్వర్తించే అధికారంపై కాకుండా న్యాయపరమైన విధులను నిర్వర్తించే అధికారంపై విధించబడుతుంది.
5. కోవారంటో
కోవారంటో అనే లాటిన్ పదానికి "ఏ వారెంట్ ద్వారా” అని అర్థం. అనగా ఈ రిట్కు ప్రశ్నించే హక్కు ఉంటుంది. ఒక వ్యక్తి తనకు అర్హత లేని ప్రభుత్వ కార్యాలయాన్ని నిర్వహించకుండా నిరోధించడానికి ఈ రిట్ జారీ చేయబడుతుంది. రాజ్యాంగం ద్వారా సృష్టించబడిన అడ్వకేట్ జనరల్, శాసనసభ స్పీకర్, మునిసిపల్ చట్టం కింద అధికారులు, స్థానిక ప్రభుత్వ బోర్డు సభ్యులు, విశ్వవిద్యాలయ అధికారులు, ఉపాధ్యాయులు వంటి వారికి వ్యతిరేకంగా ఈ రిట్ జారీ చేయబడుతుంది.
Pages