భారతదేశంలో నోట్ల రద్దు

చట్టబద్ధమైన ద్రవ్యంగా ఉపయోగించబడే కరెన్సీ నోట్లను పునర్ముద్రణ చేయాలని RBI/ప్రభుత్వం నిర్ణయాన్ని సూచిస్తుంది. సాధారణంగా, RBI జారీ చేసిన అన్ని కరెన్సీలను చట్టబద్ధమైన టెండర్ గా ఉపయోగించవచ్చు, ఎందుకంటే అవి తీసుకువెళుతున్న విలువను RBI వాగ్దానం చేస్తుంది. ఒకసారి నగదు విలువను రద్దు చేసిన తర్వాత, అటువంటి కరెన్సీ నోటుకు విలువ ఉండదు. ప్రపంచవ్యాప్తంగా కేంద్ర బ్యాంకులు పాత కరెన్సీ నోట్లను రీకాల్ చేసే పద్ధతిని అనుసరిస్తాయి. అంతే కాకుండా నకిలీ కరెన్సీ ముప్పును అధిగమించడానికి మెరుగైన భద్రతా లక్షణాలతో కొత్త కరెన్సీ నోట్లను జారీ చేస్తాయి.

నోట్లరద్దు చేయడానికి గల కారణాలు 

• నల్లధనం/సమాంతర ఆర్థిక వ్యవస్థ/బోడో ఎకానమీ ముప్పును ఎదుర్కోవడానికి.
• భారతదేశంలో నగదు చలామణీ నేరుగా అవినీతితో ముడిపడి ఉంది కాబట్టి నగదు లావాదేవీలను తగ్గించాలని, అవినీతిని నియంత్రించాలని, తద్వారా నగదు రహిత లావాదేవీల వైపు వెళ్లాలి.
• నకిలీ కరెన్సీ ముప్పును ఎదుర్కోవడానికి తీవ్రవాద కార్యకలాపాలకు/ఉగ్రవాద నిధుల కోసం ఉపయోగించబడుతున్న నగదును నిరోధించడానికి.

స్వాతంత్ర్యానంతరం (1946లో స్వాతంత్ర్య నోట్ల రద్దుకు ముందు కూడా) నోట్లరద్దు వంటి చర్యలు ప్రకటించడం ఇది రెండోసారి మాత్రమే. 1978లో మొరార్జీ దేశాయ్ ప్రభుత్వ హయాంలో పెద్ద నోట్లను రద్దు చేయడంతో చివరిసారిగా ఇది జరిగింది. ఈ మేరకు మూల్యాంకనం చేసిన CBDT నివేదిక ఈ విషయాన్ని నిర్ధారించింది.

ప్రభుత్వం కఠిన శిక్షలు విధిస్తుందనే భయంతో మిగిలినవి ఎప్పుడూ బయటపడలేదు. అధిక డినామినేషన్ బ్యాంక్ నోట్స్ (డీమోనిటైజేషన్) చట్టం, 1978 ప్రకారం, అధిక విలువ కలిగిన బ్యాంకు నోట్లను బదిలీ చేయడం మరియు స్వీకరించడం నిషేధించబడింది. ఈ చట్టం ప్రకారం డిపాజిటర్లు, ఇతరులు తప్పుడు ప్రకటనలతో సహా ఏదైనా ఉల్లంఘనకు పాల్పడితే శిక్షార్హులే కాకుండా దీని ప్రకారం జరిమానా లేదా మూడు సంవత్సరాల జైలు శిక్ష అనుభవించాల్సి ఉంటుంది. బినామీ ఆస్తులు, ఆభరణాల రూపంలో నల్లధనం ఎక్కువగా ఉన్నందున నోట్ల రద్దు పరిష్కారం కాకపోవచ్చునని CBDT నివేదిక తేల్చింది. అటువంటి కొరత ఎక్కువ కరెన్సీ నోట్లను ముద్రించవలసి ఉన్నందున ధరను పెంచుతుంది. ఇది బ్యాంకింగ్ లాజిస్టిక్స్ కు కూడా హాని కలిగించవచ్చు.

భారతదేశం చలామణిలో ఉన్న అత్యధిక స్థాయి కరెన్సీలలో ఒకటి, ఇది దాని GDP విలువలో 12% కంటే ఎక్కువ, మరియు 1000 మరియు 500 రూపాయల నోట్లు 24.4% (సుమారు 2300 కోట్ల నోట్లు) కరెన్సీలు చలామణిలో ఉన్నాయి కానీ 85% కంటే ఎక్కువ చెలామణిలో ఉన్న కరెన్సీ విలువ USA యొక్క 100 నోటు మరియు జపాన్ యొక్క ¥10000 ఖాతా వంటి 80% కంటే ఎక్కువ కరెన్సీలు వంటి అనేక ఇతర దేశాలు ఉన్నందున ఈ విభాగంలో భారతదేశం బయటి దేశం కాదని గుర్తుంచుకోవాలి. 

భారతదేశంలో నోట్లరద్దు - విశ్లేషణ

నోట్లరద్దు లాభాలు  

• నల్లధనాన్ని కొంతమేరకు నియంత్రించవచ్చు టెర్రర్ ఫైనాన్సింగ్, అక్రమ కార్యకలాపాలకు నల్లధనాన్ని ఉపయోగించడం మొదలైనవన్నీ దెబ్బతింటాయి.
• వాస్తవ ఆర్థిక వ్యవస్థపై ప్రభావం చూపే నకిలీ కరెన్సీలు నిర్మూలించబడతాయి. 
• బ్యాంకులలో డిపాజిట్ల సమీకరణ పెరుగుతుంది, ఇది క్రెడిట్ ఫ్లో పెరగడానికి, రుణ రేట్లు తగ్గడానికి దారితీయవచ్చు నల్లధనం అస్పష్టమైన డిమాండ్ ను పెంచుతుంది కాబట్టి ద్రవ్యోల్బణం కొంతమేర అదుపులో ఉంటుంది. 
• ప్రభుత్వం తన ఆదాయ సేకరణను కూడా పెంచుకోవాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది (ఉదా- కొన్ని డిపాజిట్లపై అధిక ఐటీ రేట్లు విధించడం ద్వారా, ఇతర రూపాల్లో పన్ను వసూళ్లు కూడా పెరుగుతాయి, మొదలైనవి)
• నల్లధనాన్ని ఉత్పత్తి చేసే ప్రధాన వనరులలో రియల్ ఎస్టేట్ ఒకటి. ఈ చర్యతో, ప్రాపర్టీ మార్కెట్ రేట్లు దిగువన లేదా మధ్యస్థంగా ఉండవచ్చని అంచనా. 
• నగదు రహిత ఆర్థిక వ్యవస్థను రూపొందించే దిశగా ప్రభుత్వం తీసుకున్న ప్రధాన అడుగు ఇది. 
• సాధారణంగా నల్లధనం ఉత్పత్తి మరియు చలామణితో ముడిపడి ఉంటాయి, ఈ పథకంతో అక్రమ మార్గాల ద్వారా చేకూరే ఎన్నికల నిధులు తగ్గుతాయి. 
• ఈ చర్యతో ప్రభుత్వ ఆర్థిక లోటు తగ్గుముఖం పట్టవచ్చని అంచనా.

నోట్లరద్దు - ప్రతికూలతలు

• నల్లధనం మొత్తం నగదు రూపంలో మాత్రమే నిల్వ చేయబడదు. నోట్లరద్దు నల్లధనం ప్రధానంగా అవినీతి, పన్ను ఎగవేత వంటి అంశాలను ఆపలేదు. 
• ఈ చర్య నల్లధనం వినియోగాన్ని నియంత్రిస్తుంది కానీ కారణాలను నియంత్రించదు.
• కొత్త కరెన్సీలకు ఆకస్మిక, భారీ డిమాండ్ ఏర్పడుతుంది.
• సామాన్యులలో భయాందోళనలు కరెన్సీలను నిల్వ చేయడానికి దారితీసింది, ఇది మార్కెట్లో ద్రవ్యత్వాన్ని (లిక్విడిటీని) మరింత తగ్గించింది.
• చిరువ్యాపారులు/దుకాణదారులు ఇబ్బందులు ఎదుర్కొంటున్నారు. 
• కొత్త నోట్లు కరెన్సీల బ్లాక్ మార్కెటింగ్ పెరుగుతున్నది. బ్యాంకులు, ఆసుపత్రులు మొదలైన సంస్థలు తీవ్ర ఒత్తిడికి గురవుతున్నాయి.
• నగదు వినియోగాన్ని పరిమితం చేయడం వల్ల గ్రామీణ డిమాండ్ తగ్గడం ఆందోళన కలిగించే మరో అంశం. ఇది కాకుండా, నిపుణులు SME రంగం, వ్యవసాయ ఉత్పత్తిపై కూడా ప్రభావం చూపుతుందని అంచనా వేస్తున్నారు.